مستثنیات دین چیست و شامل چه مواردی می شود؟

فرض کنید علیه شخصی به خواسته مطالبه وجه چک اقامه دعوا نموده اید. شخص نظر به موجب حکم قطعی دادگاه شخصی محکوم به پرداخت وجه شده است. ایشان مکلف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه از سوی دادگاه ، وجهی را که محکوم به پرداخت آن شده بپردازد در غیر این صورت مامورین اجرای دادگاه طبق مفاد اجراییه اقدام به توفیق و فروش اموال وی و پرداخت مبلغ بدهی او از محل فروش آن اموال می‌کند. البته از سویی دیگر، این شخص که اکنون بدهکار است نیز حق حیات دارد و به همین دلیل مطابق قانون و مصلحت، برخی اموال او می بایست از توقیف و مزایده مصون بماند. بر همین اساس قانون گذار اموالی را که جزء ضروریات زندگی مدیون باشد از توقیف معاف دانسته و به عنوان مستثنیات دین شناخته و پذیرفته است. به زبان ساده تر، مسثنیات دین اموالی هستند که از دین شخص بدهکار استثنا و خارج شده باشند و امکان توقیق آن ها وجود نداشته باشد.

مواردی که مستثنیات دین محسوب می شوند مطابق ماده ۲۴ قانون نحوه محکومیت های مالی به قرار زیر هستند:

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌ‌علیه در حالت اعسار او باشد:

چنانچه منزل مسکونی محکومٌ‌علیه بیش از نیاز و شأن عرفی او در حالت اعسارش بوده و مال دیگری از وی در دسترس نباشد و حاضر به فروش منزل مسکونی خود تحت نظارت مرجع اجراءکننده رأی نباشد به تقاضای طلبکار مرجع اجراءکننده حکم با رعایت تشریفات قانونی ان را به فروش رسانده و مازاد بر قیمت منزل مناسب عرفی، صرف پرداخت دیون خواهد شد مگر اینکه پرداخت طلب به طریق سهل‌تری مانند استیفاء از محل منافع بخش مازاد منزل مسکونی بدهکار یا انتقال سهم مشاعی از آن به شخص ثالث یا طلبکار امکان‌پذیر باشد که در این‌صورت محکومٌ‌به از طرق مذکور پرداخت خواهد شد. چنانچه به حکم قانون مستثنیات دین تبدیل به عوض دیگری شده باشد، مانند اینکه مسکن به دلیل قرار گرفتن در طرح‌های عمرانی تبدیل به وجه گردد، یا در اثر از بین رفتن، عوضی دریافت شده باشد، وصول محکومٌ‌به از آن امکان‌پذیر است، مگر اینکه محرز شود مدیون قصد تهیه موضوع نخستین را دارد.

البته باید دانست که مقررات مستثنیات دین فقط تا زمان فوت محکوم علیه جاری است. برای مثال اگر محکوم علیه خانه‌ای متناسب با شأن عرفی خود داشته باشد خانه وی جزو مستثنیات دین و قابل توقیف و فروش نیست ولی در صورت فوت وی چون اموالش به عنوان ماترک و ارثیه محسوب می‌شوند تا قبل از پرداخت دیون متوفی قابل تقسیم بین ورثه نیست. برای همین از ممنوعیت فروش به عنوان مستثنیات دین خارج می‌شود و قابل فروش برای پرداخت بدهکار است.

• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ‌علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم‌ٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود.
• کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها: برای مثال کتب اساتید دانشگاه و اهل قلم مانند نویسندگان جزء مستثنیات دین محسوب می گردد.
• وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است: به عنوان نمونه تراکتور یا گاو آهنی که کشاورز در زمین کشاورزی خود مورد استفاده قرار می دهد، به نفع طلبکار قابل توقیف نمی باشد یا ماشینی که راننده تاکسی از آن برای امرار معاش خانواده خود از آن بهره می برد را نمی توان توقیف نمود.
• تلفن مورد نیاز مدیون: در خصوص تلفن همراه یا منزل باید بدایند که در این موارد نیز به تشخیص دادگاه شئونات عرفی و نیاز کاری محکوم‌علیه ملاک است، اگر عرفآ برای کسانی در وضعیت و موقعیت شغلی و اجتماعی محکوم‌علیه تلفن منزل یا تلفن همراه ضروری یا بعنوان وسیله کار باشد ، جزو مستثنیات دین است اما اگر بیش از یک خط تلفن باشد قابل توقیف و  مزایده است .
• مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد. در خصوص ودیعه یا به زبان عامیانه تر، پول پیش، بعضی حقوقدانان معتقدند که این مورد  به لحاظ عدم صراحت قانونی ، جزو مستثنیات دین نمی‌باشد ، اما عده‌ای دیگر عقیده دارند ودیعه مسکنی که مستاجر برای سکونت خود و خانواده اش تهیه و نزد موجر سپرده، از جمله موارد مستثنیات دین بوده و توقیف آن بابت وصول دین مجاز نمی‌باشد. البته اگر مسکن مورد اجاره بیش از شئونات عرفی محکوم‌علیه باشد دادگاه دستور توقیف مبلغ مذکور را صادر و مقدار اضافه بر شئونات وی بابت دین او به طلبکار یا محکوم‌له پرداخت می‌شود. 

بروز اختلاف نسبت به متناسب بودن اموال و اشیاء موضوع مستثنیات دین با شئونات و نیاز عرفی محکوم‌علیه 

فرض کنید بدهکار می بایست مبلغ ۱۰۰میلیون تومان به شما پرداخت نماید. حال ایشان در یک منزل ۵۰۰ میلیونی سکونت دارد و از طرفی هیچ مال دیگری برای وصول طلبتان از او پیدا نمی کنید. ایشان از قرار معلوم و با توجه به گفته های خود به نان شب محتاج است اما از سویی دیگر در یک خانه بزرگ و لوکس ساکن است و ادعا می کند که این خانه متناسب با نیازش است.  در این صورت نظر دادگاه صادرکننده حکم  ملاک عمل اجرای احکام خواهد بود، در این صورت چنانچه دادگاه احراز کند که خانه بیش از حد نیاز و شئون وی می باشد آن را فروخته و به میزانی از پول حاصل از فروش خانه  که برای تهیه مسکن مطابق با شئون عرفی او لازم است به او می‌پردازد و الباقی آن بابت دین به طلبکار داده می‌شود.

و به همين علت نيازمندي به وكلاي متخصص كه در زمينه ي تجاري فعاليت داشته باشند بيشتر احساس ميشود، و شديداً  توصيه ميشود كه در امور تجاري به هيچ عنوان بدون وكيل تجاری یا وکیل شرکت ها وارد نشويد و از ابتدا كه در صدد انعقاد يك قرارداد هستيد از همراهي یک وکیل پایه یک دادگستری و يك وكيل متخصص در حوزه ي  اسناد تجاری مانند چک صیادی از وکیل چک و سفته  از وکیل سفته و قراردادهاي تجاري و یا مطالبه وجه التزام  از وکیل مطالبه وجه التزام  بهره بگيريد.

 وکیل حقوقی  در موسسه رای مثبت با سال ها تجربه فعالیت موفق حقوقی در قراردادها و دعاوی تجاری ایران و سایر کشورها، وبا همکاری وکلای توانمند خود و وکیل قرارداد معتقد است اعتماد و اطمینان موکلین بهترین سرمایه و تبلیغ برای ما بوده و با استفاده از تجارب و علم به روز، سعی در کسب اطمینان بیشتر از جانب موکلین حوزه ی تخصصی دعاوی تجاری بوده است.

وکلای متخصص و مجرب موسسه حقوقی رای مثبت  در زمینه دعاوی مطالبه‌ی خسارت قراردادی آماده‌ی ارائه هر گونه مشاوره و خدمات حقوقی در زمینه جعاله و رهن و مبایعه و قولنامه … می‌باشد.

از تخصصی ترین دعاوی حقوقی، دعاوی ملکی است وکلای رای مثبت با داشتن کادری مجرب شامل وکلای پایه ۱ دادگستری اعم از  دکترین و کارشناسان ارشد حقوق خصوصی به صورت کاملاً حرفه ای و تخصصی بوسیله  (وکلای بانک ها و شرکت های داخلی و بین المللی) با استفاده از تکنیک های ظریف فن دفاع در امور حقوقی و ملکی حافظ حقوق موکلین خود در بالاترین سطح ممکن می باشند. دعاوی وکیل ملکی اعم از حق کسب ، پیشه ، تجارت و حق سرقفلی ، الزام به تنظیم سند رسمی ، خلع ید، پیش فروش ساختمان ، ابطال ، فسخ ومطالبه ثمن مبایعه نامه و غیره می باشد.