اقسام شروط باطل

مقدمه

کلیات شروط ضمن عقد را در مقاله پیشین توضیح دادیم.اصولا شروط ضمن عقد به دو دسته کلی شروط باطل و شروط صحیح تقسیم می شوند.که البته هر کدام شرایط و تقسیمات ویژه خود را دارد که به آن خواهیم پرداخت.در این گفتار به بررسی شروط باطل می پردازیم.وکیل معتبر هیچگاه در تنظیم قرارداد شرطی را قرار نمی دهد که به علل مختلف که به آن خواهیم پرداخت این شرط باطل باشد که بعضا باعث بطلان عقد نیز می گردد.بسیاری از دعاوی حقوقی به جهت وجود همین شروط به وجود می آید و در این جاست که وجود یک موسسه حقوقی یا وکیل معتبر برای تنظیم قرارداد ها ضروری به نظر می آید.

تعریف

شروط باطل به دو دسته تقسیم می گردد.اول شروطی که باطل است اما مبطل عقد نیست و دوم شروطی که باطل هستند و باعث بطلان عقد نیز می شوند.

ماده ۲۳۲ قانون مدنی مقرر می دارد: ((شروط مفصله ذیل باطل است ولی مفسد عقد نیست:

• شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد.
• شرطی که در آن نفع و فایده نباشد.
• شرطی که نامشروع باشد.))

ماده ۲۳۲ تا ماده ۲۳۴

شرط غیر مقدور: شرط ضمن عقد همچون مورد معامله عقد، باید قدرت بر تسلیم آن وجود داشته باشد لذا اگر در عقد شرط فعلی شود که بطور مطلق غیر مقدور باشد یعنی هیچ شخص متعارفی توان انجام آن را نداشته باشد شرط باطل است اما عقد صحیح است.شرط غیر مقدور منحصرا در مورد شرط فعل ممکن می باشد.

شرط بی فایده: شرط ضمن عقد همچون مورد معامله از شرایط صحت اش این است که به نظر خردمندان و اکثر جامعه ، منفعت عقلایی داشته باشد و انجام آن سود و فایده ای به همراه داشته باشد.

شرط نامشروع: منظور از شرط نامشروع شرطی است که خلاف قانون آمره ، نظم عمومی و اخلاق حسنه است.

نکته مهم این است که دکترین حقوق معتقد است اگر شرط نامشروع سبب شود جهت معامله نامشروع شود ، عقد باطل است.

ماده ۲۳۳ قانون مدنی مقرر می دارد: ((شروط مفصله ذیل باطل و موجب بطلان عقد است:

• شرط خلاف مقتضای ذات عقد.
• شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود.))

ماده ۲۳۲ تا ماده ۲۳۴

جایگاه قانونی

همانگونه که ذکر گردید مواد ۲۳۲ و ۲۳۳ قانون مدنی به مبحث شروط باطل پرداخته است.ازین مواد و سایر مطالب مربوط به شروط باطل نکاتی به دست می آید.

منظور از مقتضی اثر و نتیجه عقد است.هر عقدی دو نوع مقتضی دارد:

• شرط خلاف مقتضای ذات عقد: منظور از مقتضای ذات عقد ، اثر و نتیجه و موضوع اصلی عقد است که جوهر و اساس عقد محسوب می شود و هرگاه از عقد گرفته شود آنچه را که مقصود از عقد بوده از بین می رود یعنی قصد از انعقاد عقد را زایل می کند.
• شرط خلاف مقتضی اطلاق عقد: منظور از مقتضی اطلاق عقد آن دسته از آثار عقد می باشد که در صورت سکوت طرفین در عقد ، آن آثار بر عقد بار می شود و به همراه عقد به وجود می آید.به تعبیری دیگر مقتضی اطلاق عقد آثار فرعی عقد می باشد نه اثر اصلی آن.

پس با عنایت به مفهوم مقتضای ذات عقد و مقتضای اطلاق عقد باید گفت شرط خلاف مقتضای ذات عقد باطل و مبطل عقد می باشد اما شرط خلاف مقتضای اطلاق عقد صحیح است.

نکته شایان توجه آن که بنابر ظاهر مواد ۲۳۲و۲۳۳ قانون مدنی ۵ شرط فوق الاشاره شرایط صحت شروط ضمن عقد محسوب شده و سایر شرایط اساسی صحت عقد مانند معلوم بودن و معین بودن و مالیت داشتن و مشروعیت جهت معامله ، از شرایط صحت شروط ضمن عقد نیست.اما از مظر دکترین حقوق و وکلای برجسته و اساتید شروط ضمن عقد نیز همچون عقد اصلی باید تمام شرایط اساسی صحت معامله را که در  ماده ۱۹۰ قانون مدنی آمده ، دارا باشد.

ماده ۱۹۰

شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می شود

از نظر قانونگذار چون شرط مجهول در این مورد موجب می شود مورد معامله مقدارش مجهول شود ، عقد باطل است. چون از ارکان اساسی عقد این است که مورد معامله معلوم باشد.یعنی مقدار ، جنس و وصف آن مشخص و معلوم باشد.وقتی در معامله ای ، اجل و موعد تسلیم هر یک از عوضین به طور دقیق تعیین نشود و موعد مشخص شده طوری باشد که امکان کم یا زیاد شده داشته باشد، چون سبب می شود مقدار عوضین مجهول گردد ، عقد باطل است.

نوع دعوا

دعوی ابطال شروط ضمن عقد یا ابطال عقد به دلیل این شروط یک دعوی حقوقی است و در صلاحیت محاکم عمومی حقوقی محل مال اگر غیر منقول باشد و در غیر این حالت در محل انعقاد عقد یا انجام تعهد یا اقامتگاه خوانده ، می باشد.

مدارک و مستندات

از آنجا که این دعاویی بسیار گسترده و متنوع می باشد بسته به نوع دعوی می توان از انواع ادله بهره برد.اصلی ترین دلیل همان متن قرارداد منعقده فی مابین می باشد و البته در برخی مواقع شهادت نیز می تواند از ادله ابرازی در این دعاوی باشد.

نتیجه گیری

مبحث شروط باطل ضمن عقد از مباحث پیچیده و بسیار تخصصی دعاوی حقوقی می باشد که نیازمند بررسی دقیق و نگارش مطالب گوناگون در این بحث است.به همین دلیل تخصصی بودن اهمیت حضور وکیل معتبر یا موسسه حقوقی با سابقه در امر تنظیم قرارداد ضروری به نظر می رسد.انجام دعاوی مربوط به این بحث به دلیل پیچیدگی از توان افراد معمولی جامعه خارج بوده و نیازمند دخالت اشخاص متخصص است.

موسسه حقوقی رای مثبت با حضور وکلای مجرب وکیل پایه یک دادگستری و بهترین وکیل حقوقی و وکیل قرارداد را که تخصص همان موضوع را دارد و پرونده های مشابه زیادی را کار کرده و به قولی چم وخم را خوب می داند برای دعوای شما انتخاب و بر می گزیند.