موسسات غیرتجاری در حقوق ایران

برای درک بهتر تفاوت شرکت با موسسه باید بدانیم اگرچه برخی افراد ممکن است موسسه و شرکت را باهم هم معنا دانسته و گاهی بجای نام شرکت از نام موسسه استفاده کنند و بالعکس، اما باید گفت این دو متفاوت از یکدیگر هستند. در کنار شرکت ها که به کار تجارت اختصاص دارند، قانونگذار نهاد حقوقی خاصی را که دارای شخصیت حقوقی می باشد، جهت انجام اموری که جنبه ی غیرتجاری دارد از قبیل کارهای علمی یا ادبی یا امورخیریه پیش بینی نموده است که به آن موسسه گفته میشود.

موسسه و شرکت دارای تفاوت های عمده ایی می باشند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

هنگامی که اشخاص حقوقی خصوصی را مورد بررسی قرار میدهیم با این موضوع مواجه میشویم که برخی از موسسات عملیات و فعالیت خود را امور غیرتجاری قرار میدهند و برخی دیگر به فعالیت های تجاری می پردازند.

لذا تفاوت اصلی شرکت های تجارتی با موسسات غیرتجاری در قلمرو و نوع فعالیت و اهداف و وضعیت و قوانین حاکم برآن می باشد.      

این موسسات  ، فقط در زمینه امور خدماتی مشغول هستند و همان طور که گفته شد ، جنبه تجاری ندارند.

ماده یک آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و ثبت موسسات غیرتجاری در تعریف اینگونه شرکت ها بیان میدارد: “مقصود از موسسات و تشکیلات غیرتجاری مذکور در ماده ۵۸۴ قانون تجارت کلیه تشکیلات و موسساتی است که برای مقاصد غیرتجاری از قبیل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثال آنها تشکیل می شود. اعم از این که موسسین قصد انتفاع داشته باشند یا نداشته باشند . تشکیلات و موسسات مذبور می تواند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه و امثال آن اختیار نمایند ولی اختصاص عناوینی که اختصاص به تشکیلات کشوری یا دولتی دارد از طرف موسسات مذبور امکان پذیر نخواهد بود.”

این که شخص حقوقی ایجاد شد، با نام انجمن ثبت شده است یا نه موثر در تاجر بودن یا نبودن آن نیست وباید ماهیت حقوقی آن را با توجه به اساسنامه اش معین کرد. یعنی در هر موردباید مشخص شود که شخص حقوقی تشکیلات غیرتجاری است یا شرکت تجارتی، البته پیش بینی سود برای تشکیل دهندگان شخص حقوقی ملاک تشخیص نخواهد بود زیرا هم در مورد شرکت تجارتی و هم در مورد انجمن جستجو سود و تقسیم آن بین اعضا مجاز است.

ملاک مهم، فعالیت شخص حقوقی است که در مورد انجمن باید جنبه معنوی داشته باشد، مانند فعالیت های ورزشی، هنری و ادبی لذا در تفاوت بین شرکت های تجارتی از موسسات غیرتجاری صرفا سودآوری و منفعت ملاک تشخیص نمی باشد. جنبه غالب شرکت های تجارتی موضوعات قرار دادی و انتفاع می باشد به عبارت دیگر قصد بردن سود و تقسیم آن میان شرکا از خصایص شرکت های تجارتی می باشد که در عمده موسسات غیرتجاری بدین شکل نیست.

به طور کلی تشکیلات و موسسات غیرتجاری را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. موسساتی که مقصود از تشکیل آن جلب منافع و تقسیم آن بین اعضا نباشد.
2. موسساتی که مقصود از تشکیل آن ممکن است جلب منافع مادی و تقسیم منافع مذبور بین اعضای خود یا غیر می باشد مانند کانون های فنی و حقوقی و غیره

برطبق ماده ۵۸۴ قانون تجارت تشکیلات و موسساتی که برای مقاصد غیرتجاری تاسیس شده یا شوند از تاریخ ثبت در دفتر مخصوصی که وزارت عدلیه معین خواهد کرد شخصیت حقوقی پیدا خواهد کرد.بنابراین برای ایجاد شخصیت حقوقی تشکیلات و موسسات غیرتجاری ثبت آن الزامی می باشد.

شرکت‎ها‎ و انواع آن

شرکت از واژه شَرَک به معنای شراکت و همکاری گرفته شده است و زمانی تاسیس می‎شود که دو یا چند نفر برای دنبال کردن یک هدف اقتصادی با یکدیگر همکاری می‎کنند. در اصطلاح حقوقی، شرکت عقد یا قراردادی است که می‎تواند بصورت تجاری و یا مدنی بسته شود. تمامی شرکت‎ها‎ از شخصیت حقوقی مستقل برخوردار بوده و تصمیمات شخص حقوقی (شرکتها) توسط مقاماتی که به موجب قانون یا اساسنامه حق تصمیم گیری دارند، اتخاذ می‎شود. شرکتها از تاریخ ثبت در دفتر ثبت، دارای شخصیت حقوقی هستند و می‎توانند از کلیه حقوق و تکالیفی که قانون برای افراد قائل است، برخودار شوند.

بیان تفاوتها

در حالی که شرکت باید بواسطه ۲ نفر (مسئولیت محدود، نسبی، تضامنی) حداقل ۳ نفر (سهامی خاص) و حداقل ۵ نفر (سهامی عام) تشکیل شود، موسسات می‎توانند تنها به واسطه یک نفر تشکیل شوند.

اقامتگاه

اقامتگاه شرکت های تجارتی برطبق ماده ۵۹۰ قانون تجارت، محلی است که اداره شخص حقوقی در آنجاست و به موجب ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی، اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آن ها خواهد بود. همچنین به موجب ماده ۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب، دعاوی راجع به ورشکستگی شرکت های بازرگانی که مرکز اصلی آن ها در ایران است، همچنین دعاوی مربوط به اصل شرکت و دعاوی بین شرکت و شرکا و اختلافات حاصله بین شرکا و دعاوی اشخاص دیگر علیه شرکت تا زمانی که شرکت باقی است و نیز در صورت انحلال تا وقتی که تصفیه امور شرکت در جریان است در مرکز اصلی شرکت اقامه می شود.

نظریه اکثریت حقوقدانان این است که در تعارض بین ماده ۵۹۰ قانون تجارت و ۱۰۰۲ قانون مدنی می توان بیان نمود که مرکز عملیات اداری شرکت، اقامتگاه شرکت محسوب می شود. در ماده یک قانون ثبت شرکت مصوب ۱۳۱۰ نیز موید این امر است که هر شرکتی که در ایران تشکیل و مرکز اصلی آن در ایران باشد، شرکت ایرانی محسوب می شود که این امر در مورد موسسات غیر تجاری نیز جاریست.

نکته ­ای که در خصوص مؤسسات غیرانتفاعی لازم به ­ذکر است این است که قبل از ثبت این قسم مؤسسات، نیازمند مجوزهای مربوطه از ارگان­های صلاحیت­ دار می­باشند؛ برای مثال ثبت مؤسسات آموزشی نیازمند اخذ مجوز از وزارتخانه­ های فرهنگ و ارشاد، آموزش وپرورش و وزارت علوم وتحقیقات و فناوری می­باشد. نکته­ حائز اهمیت دیگر شیوه انتخاب نام برای این موسسات است به نحوی که نام مؤسسه نبایست از عناوین تشکیلات دولتی یا کشوری انتخاب شود.

 در همین رابطه تبصره­ ماده­  یک آئين نامه اصلاحي ثبت تشكيلات و موسسات غير تجارتی مقرر می­ نماید: ” تشکیلات و مؤسسات مزبور می­توانند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه و امثال آن اختیار نمایند ولی اتخاذ عناوینی که اختصاص به تشکیلات دولتی و کشوری دارد از طرف مؤسسات مزبور ممکن نخواهد بود.”

مؤسسات غیرتجارتی نیز در هر سال  ملزم به تکمیل دفاتر روزنامه و کل می­ باشند و می بایست نسبت به پلمپ آن اقدام نموده و حساب­های خود را در آن درج نمایند. مطابق با ماده­ ۷ قانون تجارت ۱۳۱۱: ” دفتر روزنامه دفتری است که تاجر باید همه روزه مطالبات و دیون و داد و ستد تجارتی و معاملات راجع به اوراق تجارتی (از قبیل خرید و فروش و ظهرنویسی) و به ­طور کلی جمیع واردات و صادرات تجارتی خود را به هر اسم و رسمی که باشد و وجوهی را که برای مخارج شخصی خود برداشت می­ کند در آن دفتر ثبت نماید .”

در تعریف دفتر کل ماده ۸ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ مقرر می­کند: ” دفتر کل دفتری است که تاجر باید کلیه­ معاملات را لااقل هفته ­ای یک مرتبه از دفتر روزنامه استخراج و انواع مختلفه آن را تشخیص و جدا کرده، هر نوعی را در صفحه­ مخصوصی در آن دفتر به­ طور خلاصه ثبت نماید.”

در ثبت مؤسسات غیرتجارتی ماده ۳ آیین­نامه اصلاحی ۱۳۳۷ مقرر می­کند: ” ثبت تشکیلات و مؤسسات مزبور در تهران در اداره ثبت شرکت­ها و در شهرستان­ها در اداره ثبت مرکز اصلی آن به عمل خواهد آمد.”

 تبصره­ همین ماده در خصوص ثبت مؤسسات و تشکیلاتی که در خارج از کشور به ثبت رسید بیان می ­کند:” ثبت مؤسسات و تشکیلات غیرتجارتی که در خارج از کشور به ثبت رسیده است فقط در تهران در اداره ثبت شرکت­ها به عمل خواهد آمد. “

و به همين علت نيازمندي به وكلاي متخصص كه در زمينه ي تجاري فعاليت داشته باشند بيشتر احساس ميشود، و شديداً  توصيه ميشود كه در امور تجاري به هيچ عنوان بدون وكيل تجاری یا وکیل شرکت ها وارد نشويد و از ابتدا كه در صدد انعقاد يك قرارداد هستيد از همراهي یک وکیل پایه یک دادگستری و يك وكيل متخصص در حوزه ي  اسناد تجاری مانند چک صیادی از وکیل چک و سفته  از وکیل سفته و قراردادهاي تجاري و یا مطالبه وجه التزام  از وکیل مطالبه وجه التزام  بهره بگيريد.

 وکیل حقوقی  در موسسه حقوقی رای مثبت با سال ها تجربه فعالیت موفق حقوقی در قراردادها و دعاوی تجاری ایران و سایر کشورها، وبا همکاری وکلای توانمند خود و وکیل قرارداد معتقد است اعتماد و اطمینان موکلین بهترین سرمایه و تبلیغ برای ما بوده و با استفاده از تجارب و علم به روز، سعی در کسب اطمینان بیشتر از جانب موکلین حوزه ی تخصصی دعاوی تجاری بوده است.