مجازات یا کیفر به معنای جزای کار و سزای عمل است . در حقوق ، مجازات به معنای واکنش جامعه به عمل مجرمانه ای است که علاوه بر آسیب زدن به قربانی ، وجدان جامعه را هم جریحه دار کرده است . هدف از تعیین مجازات هم همین است که افراد جامعه بدانند که اگر اعمال آنها جان و مال دیگران را به مخاطره اندازد ، اقدامات آنها بی جواب نخواهند ماند . از این رو هر فرد باید بداند چه عملی مجرمانه است و مجازات در پی دارد . قانون گذار با در نظر گرفتن مجازات برای مجرم سعی دارد امنیت و اعتماد را به جامعه برگردانده و مجرم را به نتیجه اعمالش برساند . بر اساس قوانین جاری در ایران، مجازات های اصلی به چهار دسته حدی، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم می‌شود که هر کدام آنها با توجه به شرایط تحقق جرم اعمال خواهد شد. مجازات تعزیری نیز یکی از انواع چهار مجازات اصلی بوده که قانون گذار، برای جرائم تعزیری، به آن، حکم کرده است. به همین دلیل، بخشی از قانون مجازات اسلامی، به جرائم و مجازات های تعزیری، اختصاص یافته و قواعد حاکم بر این مجازات ها، مورد پیش بینی قرار گرفته است. مزیت مجازات تعزیری، این بوده که در مواردی، قابلیت تبدیل به جزای نقدی را دارد و به همین علت، آگاهی از قواعد آن، ضروری به نظر می رسد.
مجازات تعزیری، مجازات هایی بوده که مشمول حدود، قصاص و دیه نیست و قانون گذار، آن ها را در خصوص جرایم تعزیری ای که با توجه به وضعیت جامعه، جرم انگاری کرده، تعیین نموده است. جزای نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی، از انواع این نوع مجازات می باشند. تخفیف و تبدیل مجازات در جرایم تعزیری، صرفا در صورت وجود جهات تخفیف، امکان پذیر خواهد بود.
قانون مجازات اسلامی، بسیاری از جرایم را به تبعیت شرع مقدس، جرم دانسته و برای آن ها مجازات مقرر در شرع را در نظر گرفته است. از جمله این جرایم، جرایم حدی، نظیر زنا، لواط، شرب خمر می باشند. اما، از آنجا که با پیشرفت جوامع، شیوه ارتکاب جرایم تغییر یافته و مجرمین، از طرق جدیدی، سبب برهم زدن نظم عمومی جامعه می گردند، قانون گذار، دسته ای دیگر از جرایم را، با توجه به نیاز و وضعیت جامعه، جرم انگاری کرده که به آن ها، جرایم تعزیری می گویند.
با این اوصاف ، جرایم تعزیری که مجازات برخی از آن ها در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، کاهش یافته، دسته ای از محرمات شرعی هستند که در شرع، مجازاتی برای آن ها تعیین نشده و قانون گذار، ارتکاب آن ها را جرم دانسته و برای آن ها، مجازات در نظر گرفته و همچنین، دسته ای از جرایم بوده که با توجه به وضعیت جامعه جرم انگاری شده اند و دارای ضمانت اجرای مشخص می باشند. وفق ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی:”تعزیر، مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون، در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقرراتمربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می شود“
حدود جمع کلمه حد است و در معنای لغوی ، حد به معنای منع است. بنابراین، مجازات حدی به مجازات هایی گفته می شود، که به دلیل سختی و مشقتی که دارند ، باعث می شوند، مردم از انجام کارهای مخالف عرف، منع و محدود شوند، که این موضوع، نوعی بازدارندگی از جرم به حساب خواهد آمد . منابع تعیین مجازات حدی، فقه اسلامی ، آیات قرآن، روایات و سیره پیامبران و ائمه می باشد. بنابراین، با سایر مجازات ها که قانون گذار با توجه به جرم ، شرایط آن و عرف جامعه به تبیین آنها می پردازد، متفاوت است .با توجه به اینکه، یکی از منابع مهم حقوقی کشور ما، فقه اسلامی و منابعشرعی است، این موضوع سبب می شود، تا دایره شمول جرایمی که مستوجب حد هستند، گسترده باشد. مجازات های اصلی در قانونمجازات اسلامی، ۴ گروه هستند، که حد یکی از آنها می باشد.مجازات حدی به مجازات هایی گفته می شود که مقدار و نوع آنها در فقه اسلامی مشخص شده است و بر طبق همان مجازات مشخص شده ، اعمال خواهند شد. بنابراین با بقیه مجازات ها که قانونگذار از روی جرم و شرایط و عرف جامعه به بررسی آن می پردازد فرق می کند. لذا این امر وجه تمایز بین مجازات حد و سایر مجازات ها است.
قانونگذار مجازات حد را از شرع بر گرفته است و شرایط ونحوه اجرای این مجازات به شکلی است که در قرآن تعیین شده ، مانند شراب خواری که میزان مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق است که پس از رسیدگی به ارتکاب این جرم واحراز آن قاضی نمی تواند در رای صادره مقدار آن را بیش از میزان شلاق تعیین شده یا کمتر از آن تعیین نماید.
اما نوع و میزان مجازات تعزیری بنا بر تصویب نمایندگان مجلس (قانون گزار) است ومجازاتهای تعزیری شامل حداقل و حداکثر است وقاضی می تواند مجازاتی را بعنوان حداقل یا حداکثر یا مابین آن تعیین نماید.
بنابر این تعزیر، مجازاتی است که میزان و اندازه آن در قرآن و شرع مشخص نشده بلکه از جانب مجلس این مجازاتها به تصویب رسیده واجرایی شده است وتعیین میزان نیز بنابر نظر قاضی متغیر است. ودر شرایطی خاص قابلیت تبدیل به مجازاتهای دیگر یا تخفیف را دارد، این در حالی است که مجازات حدی امکان تبدیل به مجازاتهای دیگر یا تخفیف را ندارد.اگر بخواهیم به صورت کلی تفاوت مجازات حدی و تعزیری را از نظر موارد مختلف تقسیم بندی نماییم، باید بگوییم حد و تعزیر از نظر نوع عقوبت، موضوع، بزه انتسابی، مقدار و اندازه با یکدیگر متفاوت هستند.
۱. در جرایم حدی نوع ، میزان ، کیفیت اجرای مجازات بصورت دقیق و مقطوع ذکر شده است و در صورت تحقق جرم ، هیچ تغییری در میزان مجازات رخ نخواهد داد.
اما در مجازات تعزیری با عنایت به ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی ، به قاضی دادگاه کیفری این اختیار داده شده است که از بین حداقل و حداکثر مجازات تعیین‌شده توسط قانونگذار ، میزان مجازاتی را به خواست و اراده ی خود حکم دهد .
۲٫ اقرار و شهادت از جمله دلایل اثبات جرایم هستند که در حدود و تعزیرات نیز مشترک هستند . اما در برخی موارد میزان آنها در حد و تعزیر متفاوت است.
در برخی مجازات های حدی مانند زنا و لواط برای اثبات جرم ، ۴ بار اقرار لازم است در صورتی که برای اثبات کلیه جرایم تعزیری ، ۱ بار اقرار کافی است .یا اینکه برای اثبات زنا و لواط ، شهادت ۴ مرد عادل لازم است اما برای اثبات در کلیه جرایم تعزیری ، شهادت ۲ مرد کافی به نظر میرسد.
۳٫ طبق قانون مجازات های تعزیری باید متناسب با اندازه جرم صورت گرفته تعیین شود. در صورتی که در جرایم حدی، تنها تحقق جرم و موضوع آن کافیست. به همین دلیل در اجرای حد سرقت هیچ تفاوتی وجود نخواهد داشت. یا جرم شرب خمر، چه فرد یک قطره نوشیده باشد، یا بیشتر در مجازات وی تفاوتی قائل نمی شود.
۴٫ آزادی مشروط ، مجازاتهای جایگزین حبس ، تعلیق اجرای مجازات و سایر نهادهای تخفیف ، مربوط به جرایم تعزیری میباشند و هیچ ارتباطی به حدود ندارند . بعنوان مثال نهاد تعویق صدور حکم مرتبط با تعزیرات درجه شش تا هشت میباشد و در نهاد مذکور ، قانونگذار هیچ اشاره‌ای به مجازات حدود نکرده است .
