در سال‌های اخیر، پدیده “رحم اجاره‌ای” یا همان “مادر جانشین”، به یکی از مباحث پرچالش حقوقی، اخلاقی و اجتماعی در ایران تبدیل شده است. زوج‌هایی که به دلایل پزشکی امکان بارداری ندارند، به استفاده از رحم زن دیگری برای حمل جنین خود متوسل می‌شوند. با اینکه این روش می‌تواند امیدی برای فرزندآوری زوجین نابارور باشد، اما از منظر وکیل خانواده حقوقی، با مسائل پیچیده‌ای مواجه است که نادیده گرفتن آن‌ها می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای والدین، مادر جانشین و کودک به همراه داشته باشد. به طوریکه نبود قانون مدون باعث شده تا مشکلات متعددی به‌ویژه از جانب مادر جانشین به‌وجود آید. یکی از مهم‌ترین مشکلات، عدم پایبندی مادر جانشین به مفاد قرارداد است؛ در برخی موارد دیده شده که مادر جانشین بعد از تولد کودک از تحویل او خودداری کرده یا ادعای مادری کرده است. همچنین، وابستگی عاطفی مادر جانشین به جنین گاهی مانع اجرای صحیح توافقات می‌شود. مواردی از فسخ یک‌طرفه قرارداد، مطالبه هزینه‌های اضافی، یا تهدید به سقط نیز گزارش شده است. این چالش‌ها در نبود ضمانت اجرایی قانونی و مشخص نبودن جایگاه مادر جانشین در قانون، منجر به بروز دعاوی پیچیده قضایی می‌گردد. به همین دلیل، تنظیم قرارداد دقیق و مشاوره با وکیل متخصص در این حوزه، ضرورت جدی دارد.
انعقاد قرارداد رحم اجاره‌ای، همانند سایر قراردادهای حقوقی، مستلزم وجود شرایط و اهلیت قانونی در طرفین است. این قرارداد معمولاً میان زوجین نابارور و مادر جایگزین (صاحب رحم) بسته می‌شود. محتوای قرارداد شامل تعهدات مالی، حقوقی، پزشکی و اخلاقی میان طرفین است. در این توافق، تخمک از مادر ژنتیکی (یا اهدایی) و اسپرم از پدر ژنتیکی گرفته می‌شود. جنین در آزمایشگاه ایجاد و به رحم مادر جایگزین منتقل می‌شود. مادر جایگزین از نظر قانونی و اخلاقی باید رضایت کامل داشته و در قرارداد مشخص می‌شود که مادر جایگزین هیچ ادعایی نسبت به فرزند ندارد. کلیه هزینه‌های پزشکی، تغذیه، رفت‌و‌آمد و دستمزد مادر جایگزین در قرارداد تعیین می‌شود. لازم به ذکر است که قرارداد باید توسط یک وکیل مجرب تهیه و به تایید دادگاه برسد. زیرا انعقاد قرارداد رحم اجاره‌ای نیازمند شفافیت، مشاوره تخصصی و رضایت کامل هر دو طرف است. این اقدامات برای جلوگیری از بروز اختلاف، تعیین دقیق تعهدات طرفین، و امکان مراجعه به دادگاه در صورت بروز مشکل ضروری است.
بنابراین والدین اصلی از همان ابتدا باید با قرارداد معتبر، حق خود را بر فرزند، تضمین نمایند. اگر توافق قانونی وجود نداشته باشد، مادر جانشین می‌تواند ادعای مادری کند و همه چیز پیچیده شود. پس تنظیم یک قرارداد دقیق، رسمی و تأییدشده توسط محضر و دادگاه، کلید پیشگیری از اختلافات آینده است. در این قرارداد، باید همه چیز به‌صورت شفاف مشخص شود: وضعیت حضانت، ثبت احوال نوزاد، هزینه‌های بارداری، موارد خاص مثل ناهنجاری های جنین یا سقط، و حتی بحث ارث. اگر هرکدام از این موارد نادیده گرفته شود، ممکن است بعداً تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. بسیاری از اختلافات و مشکلات حقوقی بین مادر جانشین و والدین اصلی، ناشی از نبود قرارداد حرفه‌ای یا مشورت نگرفتن از وکلای متخصص است. در موسسه حقوقی رای مثبت، با تجربه‌ای گسترده در زمینه رحم اجاره‌ای، تمامی مراحل از مشاوره و تنظیم قرارداد تا پیگیری‌های قضایی را همراه شما خواهیم بود.
یکی از مهم‌ترین مسائل در فرایند رحم اجاره‌ای، ثبت رسمی کودک در اداره ثبت احوال و دریافت شناسنامه است. در قانون ایران، کسی که زایمان کرده، از نظر حقوقی مادر کودک شناخته می‌شود. یعنی اگر توافق‌نامه رحم اجاره‌ای ثبت نشده باشد، مادر جانشین به عنوان مادر قانونی در شناسنامه درج می‌شود. این موضوع باعث می‌شود والدین اصلی برای گرفتن شناسنامه با چالش جدی روبرو شوند. اگر والدین بخواهند کودک را به نام خودشان ثبت کنند، باید حکم دادگاه داشته باشند. دادگاه در صورتی حکم به نام‌نویسی کودک به نام والدین ژنتیکی می‌دهد که قرارداد رسمی رحم اجاره‌ای وجود داشته باشد. در نبود این قرارداد، مادر جانشین می‌تواند از ثبت کودک به نام والدین اصلی جلوگیری کند. همچنین ممکن است اداره ثبت احوال بدون حکم قضایی، حاضر به صدور شناسنامه نشود. از دیگر مشکلات، درج نام مادر جانشین در شناسنامه کودک است که ممکن است تبعات روانی و اجتماعی برای خانواده داشته باشد. گاهی ثبت‌احوال به دلیل خلأهای قانونی، صدور شناسنامه را معلق می‌گذارد و کودک بدون هویت می‌ماند. در برخی موارد، دادگاه‌ها به نفع والدین رأی نمی‌دهند، چون قرارداد یا دلایل کافی ارائه نشده است. همچنین اگر مادر جانشین منصرف شود و کودک را تحویل ندهد، وضعیت پیچیده‌تر می‌شود. در چنین شرایطی، حتی گرفتن حضانت قانونی کودک ممکن است ماه‌ها زمان ببرد.
یکی از اقدامات ضروری، انجام آزمایش DNA برای اثبات والدین ژنتیکی است که می‌تواند به عنوان سند معتبر در دادگاه ارائه شود. همچنین، والدین اصلی باید پیش از مراجعه به ثبت‌احوال، از دادگاه حکم بگیرند تا کودک به نام آن‌ها ثبت شود، در غیر این صورت ممکن است ثبت‌احوال با صدور شناسنامه مخالفت کند یا مادر جانشین در مدارک ثبت شود. در متن قرارداد نیز باید به‌صورت شفاف، زمان دقیق قطع رابطه قانونی مادر جانشین مشخص شود و شرط عدم ادعای مادری به‌صراحت درج گردد. این موضوع باید با تأیید کتبی هر دو طرف باشد. از طرفی، استفاده از خدمات یک وکیل متخصص در کل مسیر و مشاوره اولیه، تنظیم قرارداد، پیگیری حکم دادگاه تا صدور شناسنامه می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند.
مؤسسه حقوقی رای مثبت با تیمی مجرب از وکلای حقوقی متخصص در حوزه رحم اجاره‌ای، همراه مطمئن شما در تمام مراحل قانونی این فرآیند است. از تنظیم قرارداد رسمی و دقیق، دریافت حکم دادگاه، اثبات والدین ژنتیکی، تا پیگیری ثبت شناسنامه و رفع موانع قانونی، همه‌چیز را با دانش و تجربه حرفه‌ای مدیریت خواهیم کرد. وکلای موسسه حقوقی رای مثبت در قراردادها، تمام موارد اضطراری و پیچیده مثل ناهنجاری جنین، انصراف مادر جانشین، شرایط مالی، حضانت و حتی ارث را پیش‌بینی و تنظیم می‌کنند تا هیچ نقطه مبهمی باقی نماند. همچنین با حضور وکلای رای مثبت، نام مادر جانشین در شناسنامه درج نمی‌شود و کودک از ابتدا با هویتی روشن و قانونی به نام والدین اصلی ثبت می‌گردد.
