تغییرات سرمایه در شرکت های سهامی
بخش نخست: افزایش سرمایه
درتمام شرکت ها دارایی شرکت از دارایی شرکا جدا می باشد و دلیل آن هم داشتن شخصیت حقوقی مستقل از شخصیت حقیقی شرکاء است. در شرکت های سهامی به خاطر این موضوع که شرکاء در مقابل تعهدات شرکت به جز سرمایه ای که پرداخته اند مسئولیتی ندارند، سرمایه شرکت اهمیت بیشتری می یابد و طلبکاران غیر از آن وثیقه ای ندارند. یکی از خصوصیات سرمایه شرکت، ثابت بودن آن است؛ به این معنا که از این مبلغ نمی توان برداشت نمود چرا که تضمین طلب طلبکاران محسوب شده و شرکا نمی توانند با برداشت و کاهش آن به حقوق طلبکاران لطمه وارد آورند. از سوی دیگر اجباری به افزایش وجود ندارد. اما ثابت بودن میزان سرمایه را با عدم امکان تغییر آن نیز نباید اشتباه کرد؛ چه در بعضی حالات و شرایط، افزایش یا کاهش سرمایه ضرورت پیدا می کند که در این مقاله به بررسی این شرایط و طرق افزایش سرمایه در دو شرکت سهامی خاص و عام، با نگاهی بر مواد ۱۵۷ تا ۱۹۸ لایحه قانون تجارت خواهیم پرداخت.
افزایش سرمایه و سرمایه قبلی شرکت
افزایش سرمایه علل متفاوتی می تواند داشته باشد، از توسعه فعالیت های شرکت گرفته تا افزایش تعداد سهام داران و سایر امکانات. این افزایش به هر دلیلی که باشد برخلاف کاهش سرمایه امری کاملا اختیاری است. مطابق ماده ۱۶۵ لایحه، تا زمانی که سرمایه قبلی شرکت تماما پرداخت نشده (در شرکت سهامی عام توسط موسسان و پذیره نویسان و در سهامی خاص توسط موسسان) و تشریفات لازم انجام نگردیده باشد، افزایش سرمایه از وجاهت قانونی برخوردار نخواهد بود.
مرجع صالح برای تصمیم گیری در خصوص افزایش سرمایه
طبق ماده ۱۶۱ از قانون فوق الذکر، سه مرحله برای تصمیم گیری در رابطه با این موضوع می بایست طی گردد:
الف) پیشنهاد هیات مدیره: در رابطه با افزایش سرمایه، نقش هیات مدیره تنها پیشنهاد دهنده خواهد بود و اساسنامه شرکت نمی تواند تصمیم نهایی را به ایشان واگذار نماید. این رکن می بایست گزارشی در خصوص توجیه علت لزوم افزایش سرمایه و امور شرکت از ابتدای سال مالی به بازرسان شرکت ارائه نماید
ب) گزارش بازرس یا بازرسان شرکت و اظهار نظر در خصوص پیشنهاد هیات مدیره
ج) اتخاذ تصمیم توسط مجمع عمومی فوق العاده شرکت که البته این مرجع می تواند تصمیم گیری در خصوص شرایط سهام جدید و تعیین قیمت ان را به هیات مدیره واگذار نماید. به ویژه اینکه طبق ماده ۱۶۲ اختیار واگذاری صلاحیت به هیات مدیره در راستای افزایش سرمایه شرکت را دارد اما تصمیم گیرنده نهایی در این خصوص همین ارگان است.
راه های افزایش سرمایه
طبق ماده ۱۵۷ لایحه برای افزایش سرمایه در شرکت سهامی دو راه وجود دارد:
الف) صدورسهام جدید
یکی از راهکارها برای افزایش سرمایه در شرکت سهامی، صدور سهام جدید است. قانون گذار برای پرداخت مبلغ این سهام جدید چند راه پیش بینی نموده است:
– پرداخت مبلغ به صورت نقدی انجام گیرد
– به طلبکاران شرکت به جای پرداخت پول، سهام داده شود
– سود تقسیم نشده یا عواید حاصله از اضافه ارزش سهام به سرمایه شرکت منتقل گردد: دراین روش، سودی که می بایست توسط شرکت به صاحبان سهام اختصاص یابد به تصویب مجمع عمومی فوق العاده بابت سهام جدید از حساب ایشان کسر و به سرمایه شرکت اضافه می شود. این روش از جمله روش های رایج در پرداخت مبلغ سهام جدید در شرکت ها می باشد
– اوراق قرضه به سهام تبدیل شود که در نظام کنونی حقوقی و مالی کشور، این اوراق به‌دلیل ربوی بودن به رسمیت شناخته نشده و در نتیجه در افزایش سرمایه نیز موضوعیتی ندارد. امروزه به جای اوراق قرضه، از اوراق مشارکت سخن به میان می آید که درجای خود مورد بررسی قرار خواهد گرفت
اضافه ارزش سهام چیست؟
شرکت به دلیل وضع مالی مناسب، ممکن است تمایل داشته باشد که سهام جدید را با ارزش بیشتری نسبت به سهام قدیم صادر کند. با ذکر مثالی این موضوع را بیشتر توضیح می دهیم:
در شرکت سهامی عام ارزش اسمی هر سهم هزار ریال است و شرکت برای افزایش سرمایه تصمیم می گیرد سهام جدید را به ارزش هر سهم هزار و صد ریال صادر و عرضه کند.تفاوت بین این ارزش که به آن، ارزش واقعی سهم گفته می شود و ارزش اسمی آن که همان هزار ریال است،«اضافه ارزش سهم» می باشد. طبق ماده ۱۶۰ لایحه عواید حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته شده متعلق حق صاحبان سهام قدیم است،ولی شرکت می تواند آن را یا به اندوخته منتقل کند یا به صورت نقد بین صاحبان سهام سابق تقسیم کند و یا در ازای آن به صاحبان سهام سابق سهام جدید بدهد
حق تقدم در خرید سهام جدید
طبق مواد ۱۶۶ تا ۱۶۸ از قانون مورد اشاره، در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره نمود:
– این حق مخصوص صاحبان سهام شرکت و به نسبت سهامی که مالکند، می باشد
– این حق قابل نقل و انتقال بوده و مدت استفاده از آن حداقل ۶۰روز از شروع مدت پذیره نویسی است که ممکن است صاحبان سهام نخواهند از این حق استفاده نموده و به اصطلاح از آن اعراض کنند
– این حق توسط مجمع عمومی فوق العاده،- پس از بررسی گزارش هیات مدیره و بازرسان شرکت در این خصوص- می تواند از صاحبان سهام نسبت به پذیره نویسی تمام یا بخشی از سهام جدید سلب گردد
– این حق، برای صاحبان قدیمی سهام جنبه آمره و الزام آور داشته و اساسنامه شرکت نمی تواند آن را از ایشان سلب نماید
در صورتی که از این استفاده نشود و یا به طریقی که گفته شد از صاحبان سلب گردد، طبق ماده ۱۷۲ لایحه تمام یا باقی مانده سهام جدید به متقاضیان فروخته خواهد شد
ب) بالابردن مبلغ اسمی سهام موجود
یکی از ساده ترین روش ها برای افزایش سرمایه، بالابردن مبلع اسمی سهام موجود می باشد. برای مثال شرکتی را در نظر بگیرید که پانصد سهام هزار ریالی دارد و می خواهد سرمایه اش را سه برابر کند. مجمع عمومی فوق العاده این امر را تصویب کرده و عنوان می دارد که از این به بعد هر سهم سه هزار ریال ارزش دارد و صاحبان سرمایه می بایست نسبت به پرداخت این مبلغ اضافی اقدام نمایند. افزایش سرمایه در شرکت سهامی خاص به این شکل مشکل خاصی را ایجاد نمی کند اما طبق ماده ۲۹ لایحه، در شرکت سهامی عام مبلغ اسمی هر سهم از ده هزار رسال نباید تجاوز کند یعنی مبلغ هر سهم پس از افزایش سرمایه نباید از هزار ریال بیشتر شود. پس درصورتی که ارزش هر سهم در این شرکت ۱۰ هزار ریال باشد این نوع افزایش در آن مجاز نخواهد بود.
طبق ماده ۱۸۸ از قانون فوق الذکر، برای افزایش سرمایه از این طریق کلیه افزایش سرمایه باید نقداً پرداخت شود و سهام جدیدی که در قبال افزایش سرمایه صادر می‌شود باید هنگام پذیره‌نویسی کلاً پرداخته یا تهاتر شود.
در خصوص این نوع افزایش باید به این نکته توجه نمود که در صورتی که برای صاحبان سهام ایجاد تعهد کند، معتبر نخواهد بود مگر اینکه همگی به این امر رضایت داشته باشند. پس در خصوص این موضوع نظر اکثریت ملاک نمی باشد و مطابق ماده۹۴ لایحه هیچ اکثریتی حق ندارد بر تعهدات شرکا بیفزاید
انتشار آگهی افزایش سرمایه با انتشار سهام جدید
قانون گذار کشور ما برای پاره ای از موضوعات در خصوص شرکت ها، درج آگهی و اطلاع رسانی عمومی را لازم تلقی کرده است. یکی از این موضوعات افزایش سرمایه با انتشار سهام جدید می باشد که در هر دو شرکت سهامی خاص و عام می بایستی صورت پذیرد
در شرکت های سهامی خاص مطابق ماده ۱۶۹ پس از تصمیم در خصوص افزایش سرمایه می بایست از طریق انتشار آگهی، صاحبان سهام را مطلع نمود. در اگهی مزبور اشاره به پاره موارد ضرورت دارد از جمله:
– مبلغ افزایش سرمایه
– مبلغ اسمی سهام جدید
– مبلغ اضافه ارزش سهم
– حق تقدم صاحبان سهام و تعداد سهام ها
– مهلت پذیره نویسی
– نحوه پرداخت
– سایر شرایط خاص
در شرکت های سهامی عام همانطور که قبلا توضیح داده شد، دو نوع سهام با نام و بی نام قابل صدور و توزیع است. در خصوص افزایش سرمایه در این نوع شرکت ها که در ماده ۱۷۰ قانون فوق الذکر به آن اشاره شده است، باید انتشار اگهی صورت گیرد اما پیش از ان، باید قصد عرضه نمودن سهام جدید طرح اعلامیه پذیره نویسی را به مرجع ثبت شرکت ها ارسال و رسید دریافت کنند. در خصوص دو نوع سهام در این نوع شرکت ها می بایست قائل به تفکیک شد:
– سهام بی نام: در این خصوص گواهینامه حق خرید سهام صادر شده و مهلتی حداقل ۲۰ روزه به صاحبان داده می شود تا به محلی که شرکت معین می نماید، مراجعه کنند.
– سهام بانام: در این خصوص گواهینامه حق خرید سهام با پست سفارشی برای ایشان ارسال می گردد
لزوم ثبت افزایش سرمایه
طبق بند سوم از ماده ۱۰۶ لایحه، افزایش سرمایه می بایست به وسیله یک نسخه از صورت جلسه مجمع عمومی فوق العاده به عنوان مرجع مصوب این تغییر، به مرجع ثبت شرکت ها ارسال گردد که اطلاع سانی این امر با هیات مدیره خواهد بود. بنا به ماده ۱۸۱ لایحه، در خصوص شرکت های سهامی عام بعد از گذشت مهلتی که برای پذیره نویسی معین شده، هیات مدیره می بایست حداکثر ظرف مدت ۱ ماه به تعهدات پذیره نویسان رسیدگی کرده و مراتب را جهت ثبت افزایش سرمایه به مرجع ثبت شرکت ها اطلاع دهد. در صورتی که این افزایش سرمایه تا نه ماه از تاریخ تسلیم طرح اعلامیه پذیره‌نویسی به مرجع ثبت شرکت‌ها به ثبت‌نرسد به درخواست هر یک از پذیره‌نویسان سهام جدید مرجع ثبت شرکت که طرح اعلامیه پذیره‌نویسی به آن تسلیم شده است گواهینامه‌ای حاکی از‌عدم ثبت افزایش سرمایه شرکت صادر و به بانکی که تعهد سهام و تأدیه وجوه در آن به عمل آمده است ارسال می‌دارد تا اشخاصی که سهام جدید را‌پذیره‌نویسی کرده‌اند به بانک مراجعه و وجوه پرداختی خود را مسترد دارند. در این صورت هر گونه هزینه‌ای که برای افزایش سرمایه شرکت پرداخت یا‌تعهد شده باشد به عهده شرکت قرار می‌گیرد.
در خصوص شرکت های سهامی خاص، مدارک زیر کفایت می کند:
– اظهارنامه شرکت که به امضاء کلیه هیأت مدیره رسیده باشد.
– صورتجلسه مجمع عمومی فوق‌العاده که افزایش سرمایه را تصویب نموده یا اجازه آن را به هیأت مدیره داده است و در صورت اخیر‌صورتجلسه هیأت مدیره که افزایش سرمایه را مورد تصویب قرار داده است
– یک نسخه از روزنامه‌ای که آگهی در آن نشر گردیده است
– اظهارنامه مشعر بر فروش کلیه سهام جدید و در صورتی که سهام جدید امتیازاتی داشته باشد باید شرح امتیازات و موجبات آن در اظهارنامه‌قید شود
– در صورتی که قسمتی از افزایش سرمایه به صورت غیر نقد باشد باید تمام قسمت غیر نقد تحویل گردیده و با رعایت ماده ۸۲ این قانون به‌تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده رسیده باشد مجمع عمومی فوق‌العاده در این مورد با حضور صاحبان سهام شرکت و پذیره‌نویسان سهام جدید‌تشکیل شده و رعایت مقررات مواد ۷۷ لغایت ۸۱ این قانون در آن قسمت که به آورده غیر نقد مربوط می‌شود الزامی خواهد بود و یک نسخه از‌صورتجلسه مجمع عمومی فوق‌العاده باید به اظهارنامه مذکور در این ماده ضمیمه شود.
و به همين علت نيازمندي به وکیل پایه یک دادگستری و وكلاي متخصص در موسسه حقوقی رای مثبت كه در زمينه ي تجاري فعاليت داشته باشند بيشتر احساس ميشود، و شديداً توصيه ميشود كه در امور تجاري به هيچ عنوان بدون وكيل تجاری و وکیل شرکت ها وارد نشويد و از ابتدا كه در صدد انعقاد يك قرارداد هستيد از همراهي يك وكيل حقوقی متخصص در حوزه ي اسناد تجاری مانند چک صیادی از وکیل چک و سفته از وکیل سفته و قراردادهاي تجاري و یا مطالبه وجه التزام از وکیل مطالبه وجه التزام بهره بگيريد.
