سرپرستی کودکان و نوجوانان بی سرپرست

زمانی که زن و مرد تصمیم به فرزند دارشدن می گیرند، هیچ وقت تصور نمی کنند که شاید در زندگی با مشکلاتی مواجه شوند که قادر به بزرگ کردن و به ثمر رساندن او نباشند.  از طرف دیگر یک کودک برای رشد و شکوفایی در جامعه  نیاز به  آغوش گرم خانواده  دارد. در چنین شرایطی معمولا موسسات دولتی و نهادهای خیریه وارد عمل می شوند اما هیچ کدام نمی توانند جای خالی مادر و پدر را برای کودک پر کنند. از همین رو در قوانین غالب کشورها قواعد و مقرراتی تحت عنوان “فرزندخواندگی” در راستای حمایت از این کودکان وجود دارد تا هم این کودکان بی سرپرست نمانند و هم زوجینی که تمایل به داشتن فرزند دارند بتوانند چنین لذتی را تجربه کنند.

در نظام حقوقی ایران عنوان فرزندخواندگی به این شکل پیش بینی نشده و به جای آن از “سرپرستی کودکان بی سرپرست” یاد می شود.

اشخاصی که می توانند درخواست سرپرستی دهند

ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۹۲/۰۶/۳۱ در این خصوص اعلام می دارد:

افراد زیر می توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان درخواست نمایند:
الف ـ زن و شوهری که پنج‌سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به این‌که حداقل یکی‌ از آنان بیش از سی‌سال سن داشته باشد.

لازم به توضیح است که قانون گذار در برخی موارد قائل به استئنا شده و در صورتی که مشخص شود زن یا مرد امکان فرزند دار شدن را نداشته باشند و به عبارتی نازا باشند و این نازایی ثابت گردد، از شرط پنج سال معاف خواهند شد.  در تبصره این ماده می خوانیم: چنانچه به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط مدت پنج‌سال مقرر در بند (الف) این ماده مستثنی می‌باشند.
ب ـ زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این‌که حداقل یکی از آنان بیش از سی‌سال سن داشته باشد. طبق تبصره ۵ این ماده چنان چه که زن و شوهر درخواست‌کننده سرپرستی باشند، درخواست باید به طور مشترک از طرف آنان تنظیم و ارائه گردد.

ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی‌که حداقل سی‌سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی اناث (دختران) را خواهند داشت.
گاهی کودک بی سرپرست ازنعمت داشتن پدر و مادر بی بهره بوده اما بستگانی داتشه باشد که اتفاقا مایل به نگهداری ایشان و صالح به این امر هستند. از همین رو تبصره ۲ ماده بیان می دارد: چنانچه درخواست‌کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند ، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان می‌تواند آنان را از برخی شرایط مقرر در این ماده مستثنی نماید.
در امر پذیرش سرپرستی تقدم و تاخری وجود دارد و اینگونه نیست که هر کس که تمایل به فرزند دار شدن داشت بتواند سرپرستی کودکی را عهده دار شود. طبق تبصره ۳ همین ماده اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون‌ شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است و از لحاظ سنی نیز درخواست‌کنندگان کمتر از پنجاه‌ سال سن، نسبت‌ به درخواست‌کنندگانی که پنجاه‌سال و بیشتر دارند، در شرایط مساوی اولویت ‌دارند(تبصره ۴)

ماده ۱ تا ماده ۳۷

شرایط لازم برای اعطای سرپرستی

طبق ماده ۶ همین قانون افراد متقاضی سرپرستی باید شرایط زیر را دارا باشند:

تقید به انجام واجبات و ترک محرمات؛ یعنی می بایست  به انجام دادن واجبات دینی نظیر نماز و روزه و ترک هر آنچه که در شرع مقدس اسلام حرام است مقید باشند.

ماده ۱ تا ماده ۳۷

عدم محکومیت جزائی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی. محکومیت مؤثر کیفری محکومیتی است که محکوم را به‌تبعِ اجرای حکم بر اساس ماده‌ی ۲۵ قانون مجازات اسلامی از حقوق اجتماعی محروم کند. برای مثال چنانچه شخصی به شلاق حدی محکوم گردد دو سال از حقوق اجتماعی خود محروم می‌شود

• تمکن مالی
• عدم حجر، یعنی صغیر، مجنون و سفیه نباشد
• سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی
• نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روان‌گردان و الکل؛
• صلاحیت اخلاقی
• عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار یا صعب‌العلاج
• اعتقاد به یکی از ادیان مُصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ دین اسلام، کلیمی، زرتشتی و مسیحی از جمله این ادیان هستند.

ماده ۲۳ تا ماده ۲۶

علاوه بر این ها، مطابق ماده‌ی ۱۴ ، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می‌کند که درخواست‌کننده‌ی سرپرستی بخشی از اموال خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی واگذار نماید

شرایط کودک یا نوجوان تحت سرپرستی

باید دانست که طبق قانون هر کودک یا نوجوان بی سرپرستی را نمی توان به سرپرستی پذیرفت بلکه و مطابق ماده ۸ همین قانون در صورتی می­‌توان سرپرستی این کودکان را به سایرین سپرد که امکان شناخت پدر یا مادر یا جد پدری او وجود نداشته باشد یا این افراد یا وصی آن­ها در قید حیات نباشند یا هیچ­کدام صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و دادگاه سرپرستی او را به سازمان بهزیستی سپرده باشد.

فرایند قانونی اعطای سرپرستی

ابتدا درخواست کنندگان باید تقاضای خود را به سازمان بهزیستی ارسال نمایند تا این نهاد حداکثر پس از دو ماه نسبت به اعلام نظر کارشناسی به دادگاه اقدام نماید. پس از آن دادگاه تمام جوانب امر را بررسی کرده و در صورت وجود تمام شرایط فوق الذکر، قرار سرپرستی موقتی را به صورت آزمایشی و به مدت ۶ ماه صادر کرده و به دادستان، متقاضی و بهزیستی اعلام می دارد. اگر در طول این ۶ ماه شرایط لازم از بین رفت یا مشخص شد که ابتدا شرایط وجود نداشته است دادگاه می تواند به تقاضای هر سه شخص نامبرده این قرار را لغو کند، اما اگر شرایط مساعد بود و اتفاق خاصی نیفتد دادگاه در صورتی حکم سرپرستی را صادر می کند که متقاضی بخشی از اموال خود را به کودک یا نوجوان واگذار نماید. البته این شرایط در اختیار دادگاه بوده و ممکن است برای مصلحت کودک از آن چشم پوشی شود.

آثار حکم سرپرستی

حضانت: بعد از اینکه حکم سرپرستی صادر شد کودک یا نوجوان در حکم فرزند خانواده محسوب شده و تمام هزینه ها با خانواده خواهد بود و طبق ماده ۱۷ همین قانون تکلیف سرپرست نسبت به کودک همانند تکلیف والدین واقعی نسبت به فرزند است. اگر زوجین از هم جدا شوند یا یکی از آن ها فوت شوند کودک طبق نظر دادگاه به یکی از آن ها یا شخص ثالثی سپرده می شود.

نام خانوادگی: مفاد حکم سرپرستی به اداره ثبت احوال و سازمان بهزیستی ابلاغ می شود. اداره ثبت موظف است نام خانوادگی کودک و مفاد حکم را در شناسنامه سرپرست وارد نماید و برای کودک شناسنامه جدیدی با نام و نام خانوادگی سرپرست صادر کرده و در بخش توضیحات مفاد حکم و نام و نام خانوادگی واقعی کودک را در صورت مشخص بودن درج نماید. این کودک پس از رسیدن به ۱۸ سالگی می تواند از اداره ثبت درخواست صدور شناسنامه جدید با نام والدین واقعی خود را بکند.

اطاعت کودک از سرپرست: رابطه کودک با سرپرست از این پس مانند رابطه فرزند با والدین واقعی است و از همین رو باید مطیع اوامر ایشان باشد. سرپرست در صورت لزوم و در حد متعارف می تواند نسبت به تنبیه کودک اقدام نماید.

عدم ارث بری کودک از سرپرست: کودک تحت سرپرستی از هر جهت مانند طفل طبیعی اولیای خود می باشد با این تفاوت که نه او از ایشان ارث می برد و نه آن ها از وی. به همین خاطر و برای جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی در قانون پیش بینی شده است که متقاضی سرپرستی می بایست بخشی از مال خود را به ایشان واگذار نماید.

ماده ۱ تا ماده ۳۷

یکی از مهمترین دعاوی حقوقی دعاوی خانواده می باشد . موسسه حقوقی وکلای رای مثبت و وکیل حقوقی و وکیل خانواده متشکل از گروهی از وکیل پایه یک دادگستری می باشد که به صورت تخصصی در زمینه های مختلف از جمله  وکیل طلاق شامل حضانت و استرداد جهیزیه و  … فعالیت می نماید.