گاهی کودک یا نوجوان از سر کنجکاوی و ناآگاهانه و یا حتی آگاهانه و از روی ناچاری و فقر دست به کارهایی می زند که از منظر قانون جرم تلقی شده و برای او تبعات زیادی دارد. در این مقاله به اقداماتی که در راستای اصلاح، مجازات یا اقدام تربیتی که در این خصوص برای بازگرداندن این کودک یا نوجوان بزهکار پیش بینی شده است پرداخته می شود.
طفل کیست؟
طبق ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند و سن بلوغ در دختران و پسران به ترتیب نه سال تمام قمری (یعنی ۸ سال و نه ماه شمسی) و ۱۵ سال تمام قمری(یعنی ۱۴ سال و ۷ ماه تمام شمسی) می باشد. دختران تا سن هشت سالگی و پسران تا ۱۵ سالگی مبرا از مسئولیت هستند و متحمل هیچ مجازاتی نخواهند شد.
انواع مجازات ها
به طور کلی طبق ماده ۱۴ از قانون مجازات اسلامی برای شخص مجرم، بسته به شدت و ضعف نوع جرم، مجازات از بالاترین یعنی حد و قصاص و سلب حیات تا پرداخت دیه و تعزیر متغیر است. کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به فراخور سنشان در لحظه ارتکاب جرم مجازات های متفاوتی را تجربه خواهند نمود که به شرح زیر می باشند:
جرایم مستوجب پرداخت دیه
طبق مقررات عمومی و مطابق ماده ۹۲ از قانون فوق الذکر، در صورتی که طفل مرتکب جرمی گردد که مستوجب پرداخت دیه باشد، عاقله ایشان یعنی بستگان مذکر نسبی پدری و مادری مسئول پرداخت دیه می باشند و در خصوص نوجوان ایشان، خود عهده دار این امر است.
جرایم مستوجب تعزیر
بسته به اینکه سن مرتکب چقدر باشد مجازات این نوع جرایم متفاوت خواهد بود:
۹ تا ۱۵ سال تمام شمسی
طبق ماده ۸۸ از قانون مجازات اسلامی یکی ازتصمیمات زیر برای ایشان گرفته می شود یعنی قاضی مختار است نسبت به هریک از این موارد تصمیم گیری نموده و حکم صادر نماید:
البته در خصوص دو بند آخر باید گفت که این تصمیمات صرفا برای بزهکاران بین سنین ۱۲ تا ۱۵ سال اتخاذ می گردد.
۱۵ تا ۱۸ سال تمام شمسی
برای این گروه مجازات از جزای نقدی، انجام خدمات عمومی رایگان تا نگه داری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا ۵ سال متغیر خواهد یود.
جرایم مستوجب حد یا قصاص
نابالغ کمتر از ۱۲ سال
طبق تبصره ۲ ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی سه تصمیم زیر برای ایشان گرفته خواهد شد:
نابالغ بین ۱۲ تا ۱۵ سال
طبق همان تبصره این تصمیمات از اخطار یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم تا نگه داری در کانون اصلاح و تربیت متغیر است
بالغ کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی
به دلیل بلوغ چنین بزهکارانی مجازات حد(شلاق) یا قصاص برای ایشان در نظر گرفته خواهد شد که تا زمان رسیدن به سن ۱۸ سال در کانون اصلاح و تربیت نگه داری می گردند. اما طبق ماده ۹۱ در صورتی که مرتکب ماهیت جرم ارتکابی یا حرمت شرعی رفتار ارتکابی را درک نکرده باشد، حسب مورد به تحمل یکی از مجازات های پیش بینی شده در بالا محکوم خواهد شد.
نوع دعوا و مرجع رسیدگی
با توجه به اینکه کودک یا نوجوان موضوع بحث ما مرتکب جرم شده است می بایست علیه ایشان دعوای کیفری مطرح نمود. البته با توجه به ویژگی خاص مرتکب و کم سن و سال بودن ایشان لازم است که از آغاز تا پایان فرایند دادرسی، به شکل ویژه و تخصصی تری این مهم مورد رسیدگی قرار گیرد. لذا قانون گذار برای کشف چنین جرایمی از ضابطان مخصوصی بهره می گیرد که پلیس ویژه اطفال و نوجوانان نامیده می شوند. البته این مورد در ماده ۳۱ قانون آین دادرسی کیفری مطرح شده و هنوز در حد یک لایحه باقی مانده و صورت اجرایی به خود نگرفته است و ملاحظات بیشتری را می طلبد.
در خصوص رسیدگی نیز طبق ماده ۳۰۴ از همین قانون به کلیه جرام اطفال و اشخاص کم تر از ۱۸ سال در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی خواهد شد.
مدارک و مستندات
در خصوص جرایم ارتکابی توسط کودک یا نوجوان می توان به اسناد و ادله زیر متمسک شد:
