منظور از داوری، حل‌وفصل خصوصی اختلافات است؛ به این معنا که طرفین با توافق خود فرد یا افرادی را به‌عنوان داور انتخاب می‌نمایند تا درصورت بروز اختلاف، به‌جای مراجعه به محاکم قضایی، به داور رجوع کنند. نکته حائز اهمیت درباره داوری، این است که تنها با توافق طرفین امکان‌پذیر است. در غیر این صورت، محاکم قضایی صلاحیت رسیدگی به اختلافات را خواهند داشت. در واقع برای اینکه اختلافات و مسائلی که بین طرفین یک قرارداد پیش آمده است به خوبی حل و فصل شود و نتیجه حاصل به نفع طرفین و مورد قبول آنها باشد، افرادی که قصد اقامه دعوا دارند می‌توانند از یک یا چند داور برای نظارت بر روند موضوع و تصمیم‌گیری نهایی درباره نتیجه آن کمک بگیرند. داور انتخاب شده باید مورد تایید طرفین باشد و بی‌طرفانه درباره موضوع مورد بحث قضاوت و رای صادر کند؛ اما در بعضی شرایط داور بر مبنای قانون عمل نمی‌کند و رای صادر شده توسط داور مورد قبول یکی از طرفین دعوا یا هر دو آنها نیست. در این مواقع بر اساس شرایطی که در قانون مشخص شده است می‌توانید درخواست ابطال رای داور را داشته باشید.
انتخاب داور در قراردادها با عنوان شرط داوری ، انتخاب داور در قراردادی جداگانه با عنوان قرارداد داوری توسط طرفین و امکان انتخاب داور توسط اشخاص ثالث و به طور کلی امکان انتخاب داور قبل و بعد از طرح دعاوی ناشی از قراردادها وجود دارد . باید توجه داشته باشیدکه برای اینکه رای داور مورد تایید طرفین باشد، باید مفاد قانونی که برای انتخاب داور یا داوران رسیدگی کننده به حل اختلاف طرفین در نظر گرفته شده را مورد توجه قرار دهید. افرادی که در گروه‌های زیر قرار دارند نمیتوانند به عنوان داور توسط اشخاص یا مراجع قانونی برای رسیدگی به پرونده‌های اختلاف بین طرفین انتخاب شوند.
رای داور در مقام اجرایی هیچ فرقی با رای قاضی ندارد و این اعتبار را قانون آیین دادرسی مدنی به آن داده است. تنها باید از طریق مشاوره حقوقی از این امر اطمینان حاصل کنید که موضوع دعوای شما از موضوعات غیر قابل ارجاع به داوری نباشد.دعوای ورشکستگی، اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، کلیه جرایم و دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی تحت شرایط خاصی قابل حل و فصل به طریق داوری نیستند.
ابطال رای داور:
برخلاف آرای دادگاه‌ها که قابل تجدیدنظرخواهی هستند، آرای داوری قطعی و غیرقابل تجدیدنظر هستند و با توجه به اینکه اصل بر قطعی بودن آرای داوری است، جهات ابطال رای داور جزء موارد اسثتنائی هستند و باید به طور محدود تفسیر شوند.
حسب ماده ۴۸۹ آیین دادرسی مدنی رای داوری در موارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد :
پیشنهاد میدهیم مقاله داوری در قانون آئین دادرسی مدنی بخش چهارم: شکایت نسبت به رای داور را مطالعه کنید.
در این موارد که بیان شد (یعنی زمانی که رای داور باطل باشد ) هر یک از طرفین دعوا میتواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رای داور به این رای اعتراض کند و تقاضای ابطال رای داوری را نماید و مرجع اعتراض دادگاهی است که موارد را به داوری ارجاع داده یا اگر طرفین بدون مراجعه به دادگاه به داوری رفته باشند ، در صلاحیت دادگاهی است ، که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد .بر این اساس ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی اشعار میدارد :هریک از طرفین می تواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رای داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رای داور را بخواهد در این صورت دادگاه مکلف است به درخواست رسیدگی کرده، هرگاه رای از موارد مذکور در ماده ۴۸۹ این قانون باشد حکم به بطلان آن دهد و تا رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، رای داور متوقف می ماند. تبصره- مهلت یادشده درماده ۴۸۹ و ماده ۴۸۸ نسبت به اشخاصی که مقیم خارج از کشورمی باشند دو ماه خواهدبود.
حسب ماده ۴۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی اعتراض به رای داور مانع اجرای آن نیست، مگر آنکه دلایل اعتراض قوی باشد زیرا سیاست قانون گذار مبنی بر تقویت داوری و ترغیب افراد در راستای مراجعه به داوری است و چون رای داوری بر اساس توافق و درخواست طرفین قرارداد صادر گردیده نمیتواند به صرف اعتراض یک طرف، آثار اجرایی آن منتفی گردد.بنابراین هرگاه دادگاه دلایل اعتراض را بسیار قوی ببیند مثلا رای داوری خارج از مهلت ۳ ماه صادر گردیده باشد قرار توقف اجرای رای داوری را صادر می نماید و در صورت لزوم با توجه به اهمیت موضوع دادگاه میتواند از معترض تامین مناسبی اخذ نماید.
رای داور به لحاظ قانونی دارای اعتبار است و طرفین دعوا نمیتوانند به خاطر عدم رضایت از رای صادر شده درخواست باطل کردن رای داور را داشته باشند. در واقع، برای ابطال رای داور باید شرایط این کار وجود داشته باشد تا قانونگذار به درخواست باطل کردن رای داوری رسیدگی کند. شرایطی که برای باطل کردن رای داور در نظر گرفته شده در ادامه عنوان شده است.
*وجود یکی از موارد بطلان رای داوری
*اهلیت داشتن و مورد قبول بودن طرفین دعوا برای ثبت درخواست اعتراض به رای داوری
*ثبت اعتراض به رای داوری و ابطال آن از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی
*ارائه مدارک لازم برای ثبت دادخواست باطل کردن رای داوری
طبق ماده ۴۹۰ قانون آیین دارسی مدنی، هر یک از طرفهای اختلاف حق دارند در مواردی به رأیی که داور صادر کرده است، اعتراض کنند. البته آنها برای اعتراض به رأی مهلت مشخصی دارند. زمانی که داور رأی خود را صادر کرد، این رأی به طرفهای اختلاف ابلاغ میشود تا از آن مطلع شوند. کسی که رأی به او ابلاغ شده است، از تاریخ ابلاغ، ۲۰ روز و در برخی موارد، دو ماه فرصت دارد تا اگر می‌خواهد به دادگاه برود و به رأی داور، اعتراض کند.
وقتی داور متوجه میشود در رأی، اشتباهات مادی رخ داده است، دو حالت قابل تصور است: در حالت نخست، هنوز مدت داوری به پایان نرسیده است. برای مثال داور سه ماه فرصت داشته است تا رأی خود درباره اختلاف را صادر کند. در اواخر ماه دوم، بررسی‌های او به پایان می‌رسد و رأی خود را صادر می‌کند اما چند روز بعد متوجه میشود که نام یکی از طرفهای اختلاف را اشتباه، در رأی نوشته است. در این حالت هنوز یک ماه از مدت داوری، باقی مانده و داور موظف است این اشتباه را برطرف کند. برای انجام این کار، داور رأی دیگری صادر می‌کند که به آن «رأی تصحیحی» گفته میشود. رأی تصحیحی نیز مانند رأی اصلی به طرفهای اختلاف ابلاغ میشود تا از تغییراتی که در رأی اصلی به وجود آمده است، آگاه شوند. در حالت دوم، مدت داوری به پایان رسیده است. در این حالت، زمانی که داور متوجه اشتباه مادی خود میشود، مدت داوری به پایان رسیده است. به همین دلیل، تا زمانی که طرفهای اختلاف یا یکی از آنها تقاضا نکنند که رأی تصحیح شود، داور حق دخالت کردن ندارد. برای رفع این اشتباه هر یک از طرفهای اختلاف حق دارند تا زمانی که مهلت اعتراض به رأی داور تمام نشده است، تقاضا کنند رأی، تصحیح شود. اگر این تقاضا انجام شود، داور موظف است ظرف ۲۰ روز از تاریخ تقاضای تصحیح رأی، اشتباهات مادی خود را برطرف کند. در اینجا نیز داور این اقدام را با صدور رأی تصحیحی انجام می‌دهد. این رأی نیز به طرفهای اختلاف ابلاغ میشود تا از تغییراتی که در رأی اصلی به وجود آمده است، آگاه شوند. بنابراین و بر اساس قانون میتوان عنوان کرد که دادگاه نمیتواند حکمی را که صادر کرده است، نقض کرده یا در مفاد آن تغییر ایجاد کند اما استثنا بر اصل تغییرناپذیری حکم توسط دادگاه صادرکننده، از مواردی است که قانونگذار به صراحت تجویز کرده است.
هرچند تبصره ماده ۴۹۱ ق.آ.د.م دعوای اعتراض به رای داوری را مستلزم تقدیم درخواست ندانسته است.لیکن در رویه قضایی، متقاضی ملزم می شود درخواست اعتراض خود را در قالب دادخواست به مرجع ذی صلاح تقدیم نماید.باتوجه به درخواست بودن این نوع اعتراض نباید هزینه دادرسی برآن بارشود لیکن در رویه دادگاه ها دعوای اعتراض و ابطال رای داوری، یک دعوای غیر مالی محسوب و هزینه دادرسی معادل دعاوی غیر مالی، از معترض اخذ می شود.
اعتراض به رای داور، اثر تعلیقی ندارد، به موجب ماده ۴۹۳ اعتراض به رای داور مانع اجرای آن نیست و قابل اجرا می باشد، مگر اینکه دلایل اعتراض قوی باشد که در این صورت دادگاه با اخذ تامین مناسب قرار توقف اجرای رای داوری را صادر خواهد کرد.اعتراض به رای داور، اثر انتقالی ندارد. چرا که دادگاه فقط به موضوع اعتراض و موارد مندرج در ماده ۴۸۹ ق.آ.د.م رسیدگی به عمل می آورد و حکم به بطلان رای داور صادر یا اعتراض را محکوم به بطلان می نماید.
لازم به ذکر است چنانچه ارجاع دعوا به داوری از طریق دادگاه نبوده باشد و حکم قطعی به بطلان رای داور صادر شود، رسیدگی مجدد به دعوا در دادگاه با تقدیم دادخواست خواهد بود. بنابراین با چشم پوشی از علت بطلان رای داور، رجوع دوباره به مرجع داوری پیش بینی شده است و مدعی حق باید در دادگاه صالح دعوایی تمام عیار مطرح نماید.
در پایان توجه داشته باشید تیم وکلای مجرب و پایه یک ، موسسه حقوقی وکلای رای مثبت در این راستا که آیا امکان تعیین داور در قرارداد شما وجود دارد یا خیر و اینکه چگونه داور را انتخاب کنید و اگر از رای صادره توسط وی ناراضی هستید چگونه راهی در جهت ابطال رای بیابید در کنار شما خواهد بود و مشاوره های لازم را در اختیارتان خواهد گذاشت.
