حق داشتن وکیل یکی از حقوق شهروندان در یک جامعه متمدن است. از همین رو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل ۳۵ بیان می دارد: “در همه دادگاه‌ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.” از جمله دلایل اصلی حضور وکیل در محاکم، احقاق حقوق طرفین دعوا و قرار دادن پرونده ها در مسیر صحیح قانونی است. زیرا معمولا افراد در دادگاه ها با مقررات قانونی و حقوق و تکالیف خود در مقابل دستگاه قضا آشنایی ندارند و همین امر باب اطاله دادرسی یعنی طولانی شدن روند رسیدگی و اتلاف وقت طرفین و دادگاه را باز می کند. بسیاری به تصور اینکه هزینه و حق الوکاله وکیل، زیاد است خود را از وکیل و مشاوره با ایشان محروم می کنند اما باید بدانید که حقوق هیچ کس نباید به بهانه عدم توانایی مالی جهت اخذ وکیل تضعیف شود.در این راستا این مقاله به موضوع وکیل تخسیری و شرایط اخذ آن اختصاص می یابد.
عموم افراد جامعه با مسایل قانونی و حقوقی جاری در کشور آشنایی ندارند و از همین رو ممکن است حقشان مورد تضییع قرار گیرد. وکیل تسخیری وکیلی است که جهت دفاع از افرادی که توانایی دفاع از خود را نداشته و یا توانایی مالی لازم جهت اخذ وکیل را نداشته باشند در امور کیفری انجام وظیفه می نماید.شهروندان در امور حقوقی نیز می توانند از تخصص چنین وکلایی برخوردار شوند که به ایشان وکیل معاضدتی گفته می شود. قانون گذار در قانون آئین دادرسی کیفری حضور وکیل تسخیری را در برخی از جرایم به سبب اهمیت و نوع جذم ارتکابی، الزامی نموده است. البته این بدین معنا نمی باشد که در سایر موارد حضور وکیل تسخیری لزومی ندارد.
متهم و بزه دیده از جرم هردو می توانند، در صورت عدم تمکن مالی، از دادگاه، تقاضای وکیل نمایند. دادگاه رسیدگی کننده نیز در صورت احراز این موضوع، برای متقاضی، نصب وکیل تسخیری خواهد نمود. لازم به ذکر است، در برخی جرایم و شرایط، دادگاه بدون درخواست متهم، برای وی، نصب وکیل می نماید. به موجب ماده ۴۸ از قانون آئین دادرسی کیفری با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می‌تواند تقاضای حضور وکیل نماید
به موجب ماده ۱۹۰ قانون آئین دادرسی کیفری متهم می‌تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌شود. وکیل متهم می‌تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورتمجلس نوشته می‌شود.
همانطورکه در قانون اساسی بیان شده است، در همه دادگاه‌ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد. در این راستا مطابق تبصره ماده ۱۹۰ که در بالا اشاره شد، سلب حق همراه داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق به متهم به ترتیب موجب مجازات انتظامی برای بازپرس پرونده خواهد داشت.
در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید و از معرفی وکیل عاجز باشد، بازپرس به دلیل حساسیت و اهمیت موضوع، برای وی وکیل تسخیری انتخاب می کند.
فعالیت وکیل تسخیری صرفا به دادسرا محدود نمی شود و ایشان می تواند در مرحله دادگاه نیز اعلام وکالت نماید. به موجب ماده ۳۴۷ از قانون آئین دادرسی کیفری متهم می‌تواند تا پایان اولین جلسه رسیدگی از دادگاه تقاضا کند وکیلی برای او تعیین شود. دادگاه در صورت احراز عدم تمکن متقاضی، از بین وکلای حوزه قضائی و در صورت عدم امکان از نزدیکترین حوزه قضائی، برای متهم، وکیل تعیین می نماید. در صورتی که وکیل درخواست حق الوکاله کند، دادگاه حق الوکاله او را متناسب با اقدامات انجام شده، تعیین می کند که در هر حال میزان حق الوکاله نباید از تعرفه قانونی تجاوز کند. حق الوکاله از محل اعتبارات قوه قضائیه پرداخت می‌شود.
نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که در این مرحله اگر دادگاه حضور و دفاع وکیل را برای شخص بزه دیده فاقد تمکن مالی ضروری بداند، نیز نسبت به تعیین وکیل تسخیری برای ایشان اقدام می نماید.
در جرایمی که مجازات آن ها، سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، نصف دیه کامل یا بیشتر است جلسه رسیدگی بدون حضور وکیل متهم تشکیل نمی‌شود. چنانچه متهم، خود وکیل معرفی نکند یا وکیل او بدون اعلام عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، تعیین وکیل تسخیری الزامی است و چنانچه وکیل تسخیری بدون اعلام عذر موجه در جلسه رسیدگی حاضر نشود، دادگاه ضمن عزل او، وکیل تسخیری دیگری تعیین می کند. البته این موضوع تخلف بوده و هرگاه وکیل بدون عذر موجه از حضور در دادرسی امتناع کند، دادگاه مراتب را به مرجع صالح به منظور تعقیب وکیل متخلف اعلام می دارد. البته هرگاه پس از تعیین وکیل تسخیری، متهم، وکیل تعیینی به دادگاه معرفی کند، وکالت تسخیری منتفی می‌شود. حق الوکاله وکیل تسخیری از محل اعتبارات قوه قضائیه پرداخت می‌شود. مطابق ماده ماده ۳۵۰ قانون آیین دادرسی کیفری درصورتی که متهم دارای وکیل باشد، جز در جرائمی مجازات آن ها، سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، نصف دیه کامل یا بیشتر است و نیز در مواردی که دادگاه حضور متهم را لازم تشخیص دهد، عدم حضور متهم در جلسه دادگاه مانع از رسیدگی نیست و وکیل تسخیری بدون حضور متهم نیز می تواند به دفاع از ایشان اقدام نماید.
به موجب ماده ۴۱۵ از قانون آئین دادرسی کیفری در جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است یا جرائمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است و در جرائم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا و یا دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ می نماید که برای او وکیل تعیین کند. در صورت عدم تعیین وکیل یا عدم حضور وکیل بدون اعلام عذر موجه، در مرجع قضائی برای متهم وکیل تعیین می‌شود. در جرائم تعزیری درجه هفت و هشت، ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان می‌تواند خود از وی دفاع و یا وکیل تعیین نماید. نوجوان نیز می‌تواند از خود دفاع کند. اگر ولی یا سرپرست برای طفل وکیل تعیین نکند یا وکیل بدون عذر موجه حاضر نشود مرجع قضایی برای او وکیل تعیین می نماید که این وکیل، وکیل تسخیری می باشد.
مطابق تبصره ۲ ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می‌شود. مگر آن که در جرایم حق‌الناسی شرایط اثبات جرم به‌نحوی باشد که فرد مجنون یا فاقد هوشیاری در فرض افاقه نیز نتواند از خود رفع اتهام کند. در این صورت به ولی یا قیم یا سرپرست قانونی وی ابلاغ می‌شود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام کند. در صورت عدم معرفی، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن وفق مقررات برای وی وکیل تسخیری تعیین می‌شود و تعقیب و دادرسی ادامه می‌یابد.
در خصوص حق الوکاله وکیل تسخیری باید به این موضوع اشاره نمود که متهم و شاکی تکلیفی در خصوص پرداخت هزینه نداشته و دادگاه مبلغی را که می بایست از تعرفه بیشتر نباشد تعیین کرده و آن را از محل اعتبارات قوه قضاییه پرداخت نماید.
نحوه دریافت خدمات وکیل تسخیری
برای اینکه بتوانید از وکیل تسخیری استفاده نمایید می بایست در خصوص جرایم سنگین از دادگاه تقاضا نمایید تا برایتان وکیل تعیین نماید و در خصوص جرایم دیگر نیز باید دادخواست اعسار خود را ضمیمه پرونده نموده و این اعسار توسط دادگاه و شهود به اثبات برسد.
