یکی از موانع مسئولیت کیفری و مدنی دفاع مشروع میباشد، بدین معنی که با وجود شرایطی در مواردی خاص مرتکب از مجازات و جبران خسارت معاف می شود.
دفاع مشروع در پنج مورد قابل استناد میباشد که عبارتند از دفاع از ۱٫نفس ۲٫مال ۳٫شرافت و آبرو ۴٫امور ناموسی ۵٫آزادی تن(مانند تعرض از طریق آدم ربایی یا توقیف غیر قانونی)
نکته ای که در دفاع مشروع باید به آن توجه نمود این است که باید تجاوز یا خطر ایجاد شده باشد تا بتوان اقدامات دفاعی را انجام داد لذا اگر هنوز تعرضی وجود ندارد و قریب الوقوع هم نیست، هر گونه تدارک دفاع یا اقدامات پیشگیرانه، پیش دستی در دفاع محسوب شده و دفاع مشروع محسوب نمی گردد.
همچنین تجاوزی فعلی یا قریب الوقوع محسوب می شود که قرائن معقول و متقن که نشان دهد احتمال تجاوز یا خطر وجود دارد به طوری که خوف عقلایی وجود دارد که احتمالا تعرض صورت میگیرد. لذا صرف احتمال تجاوز بدون قرائن معقول مجوز برای دفاع مشروع محسوب نمی شود.
برای استناد به دفاع مشروع شرایطی باید وجود داشته باشد تا بتوان بدان استناد کرد که عبارتند از:
۱٫ ضرورت: یعنی هیچ راهی به غیر از ارتکاب جرم برای دفاع وجود نداشته باشد. لذا اگر راههای غیر مجرمانه وجود داشته اما مدافع ابتدا متوسل به جرم شود دفاع مشروع محسوب نشده و مجازات خواهد داشت. البته در این میان استثنایی وجود دارد که در زمانی که امکان فرار کردن جزء راههای آسانتر محسوب نمی شود یعنی حتی اگر فرد امکان فرار داشته باشد می تواند فرار نکرده و در مقام اعمال حق دفاع خود برآید زیرا دفاع مشروع یک حق است و هیچگاه فرار تکلیف قانونی فرد محسوب نمی شود.
۲٫ شرط تناسب: بدین معنی که باید بین ضرر حاصله از تهاجم با ضرر حاصله از دفاع تناسب وجود داشته باشد. لذا در همه جرائم رعایت مراتب دفاع لازم است که شرط تناسب موخر بر شرط ضرورت است. اما استثنا در جنایات، چنانچه نفس دفاع صدق کند(حتی اگر از مراتب آن تجاوز شود یعنی تناسب رعایت نگردد) باز هم مدافع قصاص نخواهد شد اگرچه دیه و مجازات تعزیری خواهد داشت.
به استثناء تبصره ۲ ماده ۳۰۲ ، اگر چه در جنایات حتی اگر از مراتب دفاع تجاوز شود باز هم دفاع مشروع محسوب شده است.
دفاع در برابر تجاوز یا خطر قابل استناد است، که بر خلاف قانون سابق که صرفا ناظر به تجاوز بود ، بنابراین خواه خود فرد مستقیما تجاوز نماید یا به طور غیر مستقیم خطری را برای دیگری ایجاد کند حق دفاع مشروع ایجاد میگردد.
اگر کسی آگاهانه تجاوز یا خطر را ایجاد کند دیگر نمی تواند به دفاع مشروع استناد کند زیرا با شروع تجاوز یا خطر، دیگری حق دفاع پیدا می کند و لذا خود شروع کننده تجاوز یا خطر امکان استناد به دفاع مشروع را نخواهد داشت.
اصل بر این است که تا زمانی که امکان توسل به مامورین وجود دارد ، فرد خود شخصا حق استناد به دفاع مشروع را ندارد مگر در دو حالت ۱٫ فوت وقت: یعنی در عمل اگر بخواهد به مامور متوسل شود زمان او از دست خواهد رفت ۲٫ عدم موثر بودن مداخله مامور: یعنی علی رقم آنکه مامور حضور داشته اما دفاع مامور نمی تواند باعث توقف تجاوز یا خطر شود و لذا خود شخص می تواند به دفاع مشروع متوسل شود.
دفاع در برابر مامورین چنانچه مامورین از حدود وظایف خود خارج شوند اصل بر این است که امکان دفاع وجود دارد مگر در ایراد ضرب: یعنی مادامی که موجب جراحت نشده است امکان حتی در برابر ماموری که با سوء استفاده از اختیارات مرتکب شده وجود ندارد.
در مواردی مانند قتل ، جرح، شرافت، ناموس یا مال امکان دفاع در برابر تعرض مامورین وجود دارد.
در دفاع مشروع در پنج مورد مجوز دفاع از دیگری است:
۱٫ ناتوان بودن از دفاع: که در این مورد لازم نیست آن طرف تقاضای کمک کرده باشدو همین مقدار که اوضاع و احوال نشان دهد قادر به دفاع از خود نمی باشد کافی است.
۲٫ آن فرد تقاضای کمک نماید.
۳٫ امکان استمداد یعنی امکان تقاضای کمک نداشته باشد. (مانند همسایه که اساسا بی خبر است از این که اتومبیل او در حال سرقت شدن است)
۴٫ وظیفه دفاع از دیگری داشته باشد (مانند فرد محافظ اعم از آنکه وظیفه قانونی یا قراردادی او باشد)
۵٫ از نزدیکان فرد باشد: در این حالت حتی اگر آن فرد ناتوان نیست و تقاضای کمک هم نمیکند به صرف آنکه جزء نزدیکان او بوده حق دفاع وجود دارد.
وکیل پایه یک دادگستری و وکلای موسسه متشکل از بهترین وکیل کیفری ،اساتید دانشگاه در رشته حقوق جزا و جرم شناسی هستند که هم تخصص فراوانی در زمینه دعاوی کیفری داشته و هم به واسطه به نتیجه رساندن صدها ها پرونده در این زمینه تجربه بالا و ارزشمندی دارند.
موسسه حقوقی رای مثبت با حضور وکلای مجرب و بهترین وکیل حقوقی و وکیل ملکی و وکیل خانواده را که تخصص همان موضوع را دارد و پرونده های مشابه زیادی را کار کرده و به قولی چم وخم را خوب می داند برای دعوای شما انتخاب و بر می گزیند